Aanpak coronacrisis onder de loep

Geachte leden van de kamercommissie Volksgezondheid, Welzijn en Sport,
Het is goed dat de Tweede Kamer een onafhankelijk onderzoek instelt naar de maatregelen om de coronacrisis te bestrijden. Het Corona Dashboard van Platform Betrouwbare zorgcijfers ( corona dashboard EW16/W36 en hartblik.nl/corona dashboard) laat zien dat Nederland bij de landen behoort met hoge sterftecijfers.
Op verzoek van het Platform Betrouwbare zorgcijfers heeft een groep van experts een advies opgesteld van 10 punten over de verdere aanpak van de bestrijding van het coronavirus.
Met genoegen bieden wij uw commissie dit hierbij aan.

28 juni 2020

Ons advies bestaat uit de volgende 10 punten van analyse, leidend tot dit advies:
1.      Nastreven groepsimmuniteit leidt tot 100.000 slachtoffers.
2.      Opbouw van groepsimmuniteit tot minimum 60% duurt 33 maanden.
3.      Het is onzeker of groepsimmuniteit met antistoffen bereikt kan worden.
4.      Virulente virussen zijn te gevaarlijk voor het opbouwen van groepsimmuniteit.
5.      Meer bron- en contactonderzoek is nodig om de epidemie te bestrijden.
6.      Bescherm zoveel mogelijk mensen, vooral zorgverleners.
7.      Verbeter de behandeling van vroeg COVID-19.
8.      Verbied grootschalige evenementen totdat we voldoende kunnen beschermen.
9.      Menselijk contact is te belangrijk om te verbieden.
10. Laat wetenschappers open en transparant discussiëren en vrij van politiek.
Hierbij stellen wij een andere beleidskeuze voor dan het huidige.

Het gekozen beleidsscenario (RIVM)
De RIVM-site bespreekt wat zij noemen de 3 scenario’s voor de bestrijding van het virus op de pagina Aanpak bestrijding: het virus (i) maximaal controleren, (ii) volledig zijn gang laten gaan en (iii) maximaal tegenhouden.
Nederland kiest voor wat het RIVM noemt (i) maximaal controleren en licht toe wat dit betekent: “Dat leidt tot een geleidelijke verspreiding, onder groepen die het minste risico lopen.” En “Mensen kunnen immuun worden, zodat het virus steeds minder kans krijgt om anderen ziek te maken: de ‘beschermende muur om de kwetsbare ouderen en mensen met een zwakke gezondheid’”.
De omschrijving van maximaal controleren lijkt op de definitie van het opbouwen van groepsimmuniteit door een infectie langzaam te laten doorwoekeren. Als het te snel gaat wordt de ic-capaciteit overbelast. Doorgaans wordt 60% tot 80% als minimum genomen voor groepsimmuniteit. Het Rijksvaccinatieprogramma spreekt over 95% voor de mazelen.

Virologen reageren normaal met (iii) maximaal tegenhouden op epidemieën, zowel in de diergeneeskunde als in de humane geneeskunde bij Ebola. In Oost-Azië en Australië werd deze strategie vooralsnog succesvol toegepast tegen SARS-2– mede ingegeven door de ervaringen met SARS-1.

De pagina is op 2 juli jl. door het RIVM verwijderd.

Toelichting op de punten

1. Nastreven groepsimmuniteit leidt tot 100.000 slachtoffers.

Inmiddels zijn 6.074 mensen overleden met diagnose SARS-2. De oversterfte in Nederland is 9.800 mensen. Als de cijfers van oversterfte omgerekend worden naar 60% immuniteit kost dat 107.000 levens (60/5,5*9.800).
Meer dan honderdduizend doden in Nederland vinden wij onaanvaardbaar hoog.

2. Opbouw van groepsimmuniteit tot minimum 60% duurt 33 maanden.

In drie maanden heeft 5,5% van Nederland antistoffen gekregen en is dus blootgesteld, genezen en derhalve waarschijnlijk immuun voor SARS-2. De voorzichtige schatting van 60% voor groepsimmuniteit betekent dat het 33 maanden (60/5,5*3) duurt voordat dit bereikt wordt. De ervaring liet zien dat IC-afdelingen een maximumcapaciteit hebben en dat Nederland niet meer ziektegevallen aankan.
Indien de besmettingsgraad laag blijft wordt voorkomen dat er veel slachtoffers vallen, maar kan de tijd die nodig is voor het bereiken van groepsimmuniteit ook vele jaren langer duren dan 3 jaar.
Het is ook belangrijk te realiseren dat als de epidemie op een natuurlijke manier uitwaaiert over het land, de besmetting niet goed te beheersen valt. Het risico op erge uitbraken is reëel.
Een gedeeltelijke en variabele lockdown van bijna drie jaar is sociaal-maatschappelijk en economisch veel te lang.

3. Het is onzeker of groepsimmuniteit met antistoffen bereikt kan worden.

Er is bewijs dat bij COVID-19 het afweersysteem bijdraagt aan de ziekte van patiënten (immuun pathologie).
Er is bewijs dat hogere antistoftiters geassocieerd zijn met ernstigere ziekte van patiënten.
Er is geen bewijs dat antistoffen de verspreiding van het virus voorkomen. Dit bleek ook uit een vaccin studie bij apen.
Er is geen bewijs dat antistoffen immuniteit opleveren of nodig zijn voor persoonlijke immuniteit, mogelijk zijn ze zelfs schadelijk en de oorzaak van de verergering van COIVD-19.
Bij SARS-1 verdwenen antistoffen binnen 2 jaar; Bij SARS-2 is na 3 maanden een sterke afname te zien. Dit suggereert dat antistoffen geen blijvende groepsimmuniteit op kunnen bouwen. Mogelijk wordt wel andere immuniteit (cellulair) opgebouwd, maar in die mensen worden geen antistoffen gemeten, dus die worden niet gezien in de radar van groepsimmuniteit.
Dit maakt een strategie voor het opbouwen van groepsimmuniteit onzeker.

4. Virulente virussen zijn te gevaarlijk voor het opbouwen van groepsimmuniteit.

De medische wetenschap kent bewuste inductie van groepsimmuniteit door vaccins en verzwakte virussen. Het Rijksvaccinatieprogramma van het RIVM is daar een bekend voorbeeld van. Hier gaat het echter om virulente stammen, een virus waar mensen erg ziek van worden en ook overlevenden veel klachten aan overhouden.
Nederland en Zweden hebben gekozen voor groepsimmuniteit, echter in beide landen is het niet gelukt om kwetsbare mensen te beschermen tegen het virus. Landen die de infectiedruk laag hielden zijn daarin veel beter geslaagd. Een hoge infectiedruk buiten verpleeghuizen vergroot het risico dat personeel buiten geïnfecteerd wordt en bewoners door hen ook besmet worden. De voorlopige data laat zien dat tijdens het opbouwen van groepsimmuniteit, ondanks alle voorzorgsmaatregelen, toch veel oudere, kwetsbare mensen werden besmet in Nederland en Zweden. De praktijk suggereert dat dit proces niet leidt tot een lagere sterfte onder kwetsbare ouderen.
De standaard aanpak van een epidemie is het virus maximaal tegen te houden, door proactief te testen in combinatie met bron- en contactonderzoek. In Oost-Azië en Australië heeft men laten zien dat dit ook voor COVID-19 werkt.

5. Meer bron- en contactonderzoek is nodig om de epidemie te bestrijden.

De 3 RIVM-scenario’s noemen geen bron- en contact onderzoek (BCO). Maar dierenartsen in Nederland en elders weten dat BCO vereist is voor de aanpak van een epidemie. Artsen/virologen in Oost-Azië, Australië en sommige Europese landen hebben laten zien dat hiermee ook de COVID-19 epidemie succesvol beperkt kan worden.
Sinds 1 juni zouden de GGD volledig toegerust zijn voor bron- en contactonderzoek. De resultaten uit de GGD-teststraten laten zien dat in de eerste twee weken van juni 113.800 mensen werden getest. Slechts 1.700 testen waren het resultaat van opsporing en betroffen dus BCO, dat is 125 testen per dag. Hiervan was bijna 1 op de 6 positief (15,8%). Het belang daarvan is hiermee evident. 125 BCO-testen per dag is beduidend minder dan de 2400 per dag die de GGD dacht te kunnen gaan doen.
BCO kan zowel het sterftecijfer laten dalen, als het land definitief uit een lockdown halen. Nederland moet vol inzetten om proactief testen om ieder contact te achterhalen en zo elke nieuwe besmetting in de kiem te smoren.

Wij stellen dus een andere strategie voor: (iii) Het maximaal tegenhouden van het virus.

6. Bescherm zoveel mogelijk mensen, vooral zorgverleners.

Medische mondkapjes moeten beschikbaar zijn voor alle zorgmedewerkers. Geïnfecteerde zorgmedewerkers kunnen door werk veel (kwetsbare) mensen besmetten.
Buiten de zorg zouden bij sociale contacten mondkapjes verspreiding kunnen verminderen. Het gaat hierbij om twee verschillende zaken: bescherming van de drager en van de omgeving.
Alleen medische mondkapjes beschermen de drager zelf optimaal.
Alle mondkapjes verminderen de luchtstroom bij het ademen en niezen en verminderen daarmee de verspreiding naar de sociale omgeving. Epidemiologisch is dit van cruciaal belang.

7. Verbeter de behandeling van vroeg COVID-19.

Ontwikkelen van vaccins tegen immuun pathologie is complex: in 1983 is HIV ontdekt en we hebben hier nog geen vaccin tegen. Het is onduidelijk of we binnen 10 jaar een veilig en goed beschermend vaccin krijgen tegen SARS-2.
Mensen die op de intensive care terecht komen houden veel schade over van COVID-19 – mede door de immuun pathologie – en moeten nog maanden revalideren.
Het voorkomen dat mensen ernstig ziek worden levert de grootste gezondheidswinst op. Ruim 80% van de ziekte verloopt (zeer) mild, dat percentage zou omhoog kunnen.
Gezonde leefstijl is belangrijk in het voorkomen van ernstig COVID-19. Via voorlichting hierover zou veel gezondheidswinst kunnen worden geboekt.
Huidige medicatie in patiënten vanwege andere aandoeningen kan positief of negatief werken. Veiligheid van veel gegeven medicijnen is niet onderzocht in het licht van COVID-19, wel is duidelijk dat bepaalde veelgebruikte medicijnen het risico op longontstekingen verhogen. Hier zou meer aandacht voor moeten zijn, mede in het licht van nut en noodzaak van medicatie.
Vroege interventie is cruciaal om ernstig COVID-19 te voorkomen. Aangezien slechts enkele procenten ernstig ziek worden, zouden bestaande off-label medicijnen dit kunnen bewerkstellen. Goed opgezette en uitgevoerde randomized clinical trials (RCT’s) zijn cruciaal. Indien oninteressant voor de farmacie, kan de overheid via UMC’s stimuleren om deze zo spoedig mogelijk op te zetten.
Wanneer de interventies de ernst van de ziekte verlagen tot het niveau van de griep of minder, kunnen we heel anders met deze epidemie omgaan.

8. Verbied grootschalige evenementen totdat we voldoende kunnen beschermen.

Als veel mensen dichtbij elkaar zijn bestaat er een groot risico op grote uitbraken doordat een geïnfecteerd persoon heel veel andere mensen kan besmetten. Dit zagen we in het begin van de epidemie bij Europese voetbalwedstrijden, de wintersport en het carnaval.
De impact van grootschalige events is afhankelijk van (a) hoeveel mensen actueel besmet zijn door SARS-2, (b) hoe groot de kans op besmetting is, en (c) het sterftepercentage en de blijvende schade door COVID-19.
Deze punten zijn door de drie voorgaande te beïnvloeden. Als we via BCO weten wie besmet is (zie 5), voor iedereen geschikte mondkapjes hebben (zie 6) en/of COVID-19 goed kunnen behandelen (zie 7), kunnen meer mensen op een veilige manier bij elkaar komen.

9. Menselijk contact is te belangrijk om te verbieden.

Virussen worden overdragen van mens tot mens en het is evident dat de kans kleiner is bij een grotere afstand; de praktijk is echter complex. Belangrijk is dat de gezondheid meer is dan een risico op een virusbesmetting.
De anderhalvemetersamenleving isoleert mensen, terwijl mensen behoefte hebben aan sociale interactie. “Doe op de eerste plaats geen kwaad”, geldt ook voor maatregelen tegen de epidemie zoals sociale afstand bewaren. De gevolgen van langdurige sociale isolatie zijn dramatisch voor kinderen, alleenstaanden, ouderen, familieverbanden en vrienden.
Naast het sociale domein wordt de volksgezondheid ook aangetast doordat sporten ontmoedigd worden.
Maatwerk oplossingen, zoals persoonlijke bescherming moeten worden gezocht om sporten en sociale contacten te faciliteren. Die oplossingen zijn ook minder schadelijk voor de economie en leveren dus een win-win-win situatie op.

10. Laat wetenschappers open en transparant discussiëren en vrij van politiek.

Wetenschappers kennen een open en transparante discussie waarbij de argumenten voor en tegen worden genoemd, en de methodologie kan worden gecontroleerd door collegae.
Het OMT werkt op een andere manier, haar adviezen worden gegeven zonder de transparantie van het wetenschappelijke debat. Strategische keuzes in Nederland verschillen vaak van die in andere landen. Wij vinden het incorrect om hierbij te spreken van een wetenschappelijk advies, enkel en alleen omdat de adviseurs wetenschappers zijn. Een wetenschappelijk advies behoort zich ook aan de spelregels van de wetenschap te houden.
Artsen en medisch wetenschappers die een andere visie hebben op testen, behandelen, vaccinatie en andere strategieën tegen COVID-19 zouden juist moeten worden gehoord en niet worden tegengewerkt.
Politiek houdt niet van tegenspraak en dwarsliggers, maar de trein van de wetenschap heeft dwarsliggers nodig om niet te ontsporen. Vertrouwelijke verslagen van vergaderingen en discussies zijn niet transparant. De genoemde argumenten voor en tegen zouden altijd openbaar moeten zijn, ook als deze gewogen en te licht bevonden zijn.
Wetenschappers willen de argumenten van andere wetenschappers zien en niet alleen de conclusies.