ECONOMISCH STATISTISCHE BERICHTEN, THEMANUMMER ZORGSTELSEL, jan. 2017
auteurs: Gijs van Loef en Renske Leijten
https://esb.nu/esb/20022201/zorgstelsel-op-basis-van-samenwerking-stelt-patient-centraal
Eerdere publicaties
Kosten versus Kwaliteit van de marktgedreven curatieve zorg
1.310 views – BLOG AFGESLOTEN
8 februari 2023 – nieuwe cijfers Duitsland, Frankrijk en Denemarken.
25 jan. – Oversterfte volgens CBS nu 9,3%, 14.445 doden… Zoals ik op twitter zei, ik ben met stomheid geslagen door het gebrek aan transparantie bij (de uitleg, toelichting van) de cijfers
20 jan. 2023 – Oversterfte bedraagt 8,99% – 14.028 mensen te vroeg overleden in 2022 (prognose). De oversterfte in 2022 is hoger dan de oversterfte in het eerste coronajaar 2020 (zekerheid).
Dat idee heb ik ook, dat je stukken en argumenten gewoon worden gemeden en vooral genegeerd. – Armand Girbes
Wow. Die ondersterfte komt precies overeen met de maatregelen die velen te zwaar vonden. Maart: einde maatregelen en begin oversterfte. – Ed Moret, Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences.
Nederland heeft een opmerkelijk hoge oversterfte in internationaal opzicht. – 26 september 2022
De oversterfte is de afwijking ten opzichte van de gemiddelde sterfte in de afgelopen jaren (2015-2019) tijdens de coronapandemie. In de oversterfte zijn alle doodsoorzaken meegerekend, de vervroegde sterfte door het virus, vaak gevolgd door een korte ondersterfte, maar ook de sterfte als gevolg van fataal gebleken uitgestelde zorg en de normale sterfte. Oversterfte betekent dat mensen te vroeg overlijden.
Excess Mortality Ranking EU14 2022
De oversterfte is in Nederland nog steeds hoog in vergelijking met de ons omringende, ‘modern europese’ landen (EU14). Tot en met augustus dit jaar zijn er ca. 6.500 mensen te vroeg gestorven een percentage van 6%. (1) Alleen in Noorwegen en Finland, de drie Zuid-Europese landen en Oostenrijk is de oversterfte in 2022 hoger dan hier. Zie de ‘Excess mortality ranking 2022 EU14’:
Om verklaringen voor de oversterfte te kunnen vinden is zowel analyse van databestanden nodig, zgn. deductieve analyse zoals de relatie tussen de vaccinaties en doodsoorzaken waar nu sterk de nadruk op ligt, als inductieve analyse, waarbij naar samenhangende verklaringen op meta-niveau wordt gekeken. Hier is nog nauwelijks aandacht voor. Maar een nadere analyse van de oversterfte cijfers als zodanig is ook zinvol.
Population Health
Waarom gaan mensen eerder dood in een pandemische periode? De algemene gezondheidstoestand van een populatie en de mate van vergrijzing zijn belangrijke kenmerken van de uitgangssituatie van een land. Een land met een jonge en gezonde bevolking zal sterk staan tegenover een virusuitbraak. Internationale gegevens zijn voorhanden. (2) De OESO geeft onder meer een overzicht van Risk Factors: het aantal rokers, het alcoholgebruik, het aantal mensen met overgewicht en de luchtvervuiling in stedelijke omgeving. Als we naast de risk factors ook de bevolkingspiramide (65+, 80+) van landen in ogenschouw nemen krijgen we een samengesteld beeld van Population Health-indicatoren die de uitgangspositie van de bevolking van een land bij de virusuitbraak weergeeft. (3)
In Zuid-Europa is de vergrijzing groter dan in Nederland. Specifiek per land geldt het volgende. Spanjaarden hebben vrij slechte consumptieve gewoonten (alcoholgebruik, aantal rokers), Portugezen zijn zwaarlijvig, Italianen leven in steden met veel luchtverontreiniging. Zuid-Europa heeft een oude bevolking en men leeft er tamelijk ongezond.
De twee noord Scandinavische landen zijn begin 2022 voor het eerst getroffen door een majeure besmettingengolf, die de hoge oversterfte in 2022 verklaard. Voor Oostenrijk geldt dat de bevolking qua consumptieve gewoonten zo ongeveer het minst gezond is van alle EU14 landen, Oostenrijkers scoren slecht qua (ischemische) hart- en vaatziekten, een belangrijke doodsoorzaak bij coronainfectie. (3b)
Maar bij het zoeken naar verklaringen van de hoge oversterfte moeten we zeker ook kijken naar weerextremen. Vooral het Iberisch schiereiland (Spanje en Portugal) werd deze zomer (opnieuw) getroffen door extreme hittegolven en bijbehorende bosbranden. (4)
Als we kijken naar Nederland moeten we vaststellen dat Nederland een vrij jonge en relatief gezonde bevolking heeft. Nederland is minder vergrijsd dan Spanje, Portugal en Italië, maar heeft toch een tamelijk hoge oversterfte. Grote landen als Frankrijk en Duitsland scoren slechter qua Population Health dan Nederland, maar kennen toch een veel lagere oversterfte dan wij. Hoe is dit te verklaren? Het vraagt om nadere analyses van de bredere context, zoals onderzoek naar verschillen in zorgstelsels, de beschikbare zorgcapaciteit en beschikbaarheid van vaccins en medicijnen, het kennisniveau en het gevoerde beleid. De huidige onderzoeksprogramma’s gaan hier aan voorbij (ZonMW), met uitzondering van de Onderzoeksraad voor veiligheid.
Eurostat – Monthly excess mortality
Maar de beschikbare cijfers zeggen meer. Wat is de trendmatige ontwikkeling van de oversterfte in de EU14 landen?
Als we de gehele pandemische periode die begon in het 1e kwartaal 2020 verdelen in twee tijdvakken van vijf kwartalen, een 1e tijdvak t/m 1e kwartaal 2021 en het 2e tijdvak t/m het 2e kwartaal 2022 doorlopend tot de laatste metingen en we zetten Nederland af tegen elk van de andere dertien landen apart, dan krijgen we het volgende beeld.
In het eerste tijdvak werden alle landen overrompeld door de uitbraak van het coronavirus en er waren twee hoge oversterftepieken, per direct (periode maart-mei 2020) en in de winter 2020-2021 met de eerste vaccinatiecampagnes. In het tweede tijdvak, het tijdvak van de beschikbaarheid van vaccins en beleidsmatig ‘lessons learned’ kwamen de latere – iets minder hoge – oversterfte golven. (5)
Nederland deed het in het eerste tijdvak minder goed dan een aantal andere landen, de oversterfte was bovengemiddeld. Alleen Italië, waar de pandemie in Europa begon, deed het opmerkelijk veel slechter. Maar in het tweede tijdvak doet Nederland het nog minder goed en misschien wel zo ongeveer het slechtste van alle landen (!). De oversterftepiek in het 4e kwartaal 2021 was ongeëvenaard, alleen Oostenrijk kwam in de buurt zie 1e afb. Daaronder de andere 12 individuele vergelijkingsgrafieken:
Vanaf het 2e tijdvak lopen beide grafieken van NL en AT vrijwel synchroon.
De conclusie op basis van de oversterfte cijfers is dat Nederland een beroerd track record heeft opgebouwd.
In een vervolg ga ik opnieuw in op de bredere context. (6)
Voetnoten
1 https://gijsvanloef.nl/2022/07/08/op-zoek-naar-een-goede-oversterfte-ranglijst/
3 https://gijsvanloef.nl/2022/05/19/nl-heeft-gezonde-bevolking-maar-de-hoogste-oversterfte/
3b zie bijv. https://jamanetwork.com/journals/jama/fullarticle/2789793 ; https://gijsvanloef.nl/2022/04/29/update-landenvergelijking-eu14-oecd-health-at-a-glance-2021/
4 https://www.aa.com.tr/en/environment/extreme-heatwave-in-portugal-caused-1-063-deaths/2641902
5 https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Excess_mortality_-_statistics#Further_releases ; https://gijsvanloef.nl/2022/09/18/individuele-vergelijking-oversterftegrafieken-nederland-met-eu14-twitter/
6 https://gijsvanloef.nl/2022/01/11/antwoorden-onderzoek-oversterfte-zijn-deels-al-bekend/ ; https://gijsvanloef.nl/2022/08/22/we-moeten-anders-gaan-kijken-om-het-zorginfarct-te-zien/
Andere bronnen
bron: Eurostat: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Excess_mortality_-_statistics#Further_releases
225 views website – retweets van patienten, zorghoogleraren, huisartsen, verpleegkundigen, microbioloog, gezondheidswetenschapper, healthICTer
30 juli 2023 – Op twitter heb ik deze tabel gedeeld. Het percentage van de bevolking van de E14-landen in de leeftijdscohorten 65-80 en 80+. Cijfers van 2019.
Bron: https://www.populationpyramid.net/nl/duitsland/2019/ (onder: voorbeeld van 3 landenpyramiden)
26 augustus 2022 – duiding van de oversterfte in Oostenrijk
Oostenrijk heeft net als Nederland al lange tijd een opvallend hoge oversterfte, beide landen piekten in het 4e kwartaal 2021. Ik heb er uitgebreid aandacht aan besteed. Maar beide landen tonen onderling markante verschillen.
De verklaring voor de hoge oversterfte in Oostenrijk lijkt een duidelijke (combinatie van) oorzaken te hebben. Op de risicofactoren scoort Oostenrijk het slechtste van de EU14 landen. Het land kent de hoogste alcoholconsumptie en op Frankrijk na het grootste aantal rokers. Ook qua obesitas doen Oostenrijkers het niet goed (9e plaats) en de luchtvervuiling in stedelijk gebied is ook relatief hoog/slecht. Maar Oostenrijk heeft geen oude bevolking, het aantal 65+ers is betrekkelijk klein. Eerder publiceerde ik deze tabel waarbij ik de conclusie trok dat Nederland een relatief gezonde bevolking heeft. Vandaar ook de titel van deze blog, die ik iets heb aangepast. (de url is ongewijzigd)
Het belang van een gezonde leefstijl om ernstige corona-infecties te vermijden werd recent aangetoond in een wetenschappelijke studie in het British Journal of Sports Medicine: https://bjsm.bmj.com/content/early/2022/07/07/bjsports-2022-105733
Deze tabel komt uit de landenvergelijking, zie website. Opvallend is het hoog aantal artsen in Oostenrijk (1e plaats) en, samenhangend met de slechte gezondheid van de bevolking de hoge sterfte door hart- en vaatziekten (ischemische aandoeningen).
Wat verder nog opvalt is dat Oostenrijk, in tegenstelling tot Nederland, zeker sinds het begin van 2021 zeer intensief test op de aanwezigheid van het coronavirus. De zicht op de verspreiding van het virus is bijzonder groot!
22 mei 2022 – aanscherpingen en aanvullingen in tekst en beeld
Sinds het 4e kwartaal 2021 heeft Nederland met Oostenrijk de hoogste oversterfte van de EU14. Maar Nederland heeft een (veel) gezondere bevolking, de Population Health is aanzienlijk beter. Dit maakt de uitkomst voor ons land nog schrijnender.
Het Nederlandse zorgstelsel kan de zorgvraag niet meer aan. Er is een zorginfarct sinds het 4e kwartaal van 2021. Het historisch hoge ziekteverzuim is de meest in het oog springende verklaring. De torenhoogte oversterfte vanuit internationaal perspectief is het gevolg.
Met het ‘zorgstelsel’ doel ik op de gehele organisatie van de gezondheidszorg, waarin de staat verantwoordelijk is voor de opzet en inrichting. Binnen het zorgstelsel is er vraag (de zorgvraag, ‘zorgbehoefte’) en er is aanbod (capaciteit, hulpmiddelen, medicijnen). Tijdens de pandemie ontstaat er extra zorgvraag door het hoge aantal besmettingen en er wordt extra aanbod gecreeerd, zoals extra ‘bedden’ en vaccinaties. Dit is in het schema afgebeeld.
In mijn publicaties (categorie: oversterfte, excess mortality) ga ik in op het Zorgstelsel/Rijksoverheid, de aanbodkant, het dynamische aanbod en de dynamische vraag en de samenhang daartussen. Zie Antwoorden onderzoek oversterfte zijn deels al bekend. Maar aan de vraagkant, de ‘normale gezondheidstoestand van de bevolking’ zoals die was voordat de pandemie uitbrak, heb ik nog geen aandacht besteed. Ik noem het de Population Health.
Population Health
Om de Population Health van een land in kaart te brengen maak ik gebruik van beschikbare data. Het ligt voor de hand om rekening te houden met de bevolkingsopbouw (de vergrijzing) door te kijken naar het aantal 65+ers en het aantal 80+ers (Population Age) en om te kijken naar de kwetsbaarheid van de bevolking (Risk Factors), met vier indicatoren: het aantal rokers boven 15 jr., de alcohol consumptie, de mate van overgewicht boven 15 jr. en de luchtvervuiling. De OESO houdt deze vier Risk Factors bij in de publicatiereeks Health at a Glance.
Dit geeft het volgende overzicht van de Population Health van de EU14-landen:
Beoordeling Population Health
Hoe lager de totaalscore, hoe beter de PH. Het land met veruit de laagste totaalscore, het land dat veruit de beste PH heeft, is Noorwegen (RANK SUM 9,5!). Zweden komt met 25,5 op de 2e plaats. Nederland staat op de 4e plaats (33,5 punten), net iets meer dan Zwitserland (3e, 32,5 punten). Nederland heeft dus een bovengemiddeld gezonde bevolking, want een relatief lage score. De landen met de slechtste PH zijn Duitsland (14e, 69 punten is hoogste score) en Frankrijk (13e, 60,5 punten). Oostenrijk staat 11e (57 punten).
Het ligt voor de hand om de volgende indeling te maken.
Sinds het 4e kwartaal 2021 heeft Nederland de hoogste oversterfte van de EU14, met Oostenrijk. Maar Nederland heeft een (veel) gezondere bevolking, de Population Health is aanzienlijk beter. Dit maakt de uitkomst voor ons land nog schrijnender. De extreme personele problematiek (ziekteverzuim, verloop) laat diepe sporen na.
Bronnen
https://www.statista.com/statistics/1105835/share-of-elderly-population-in-europe-by-country/
https://www.oecd.org/health/health-at-a-glance/
update 2 mei 2022 – verklaring verbetering score Nederland
Deze analyse heeft u nog tegoed van me. Toen ik dit maakte, eind november 2021, werd Nederland getroffen door het #zorginfarct. Om die reden heb ik publicatie enige tijd uitgesteld.
Ontwikkeling van de Zorgwaarde (Kosten * Kwaliteit)
In 2019 heb ik het begrip Zorgwaarde geintroduceerd. Het is een getal dat de kwaliteit van de medische zorg vermenigvuldigd met de kosten ervan. Het geeft de prijs van een standaardpakket medische zorg (misschien is PrijsvandeZorg een beter begrip?). Voor het gemak blijf ik het begrip Zorgwaarde (Zw) hanteren.
De Zorgwaarde is sinds 2011 het sterkst gestegen in Nederland en Zweden. De stijging is 20%. Eigenlijk is dit dus een inflatie van 20%. De inflatie van de prijs van de curatieve zorg is in deze landen verhoudingsgewijs het hoogste, nl. 20%. De gemiddelde inflatie van de Zw in de EU14 is 5%. In enkele landen is de Zw zelfs iets gedaald in de periode 2019 : 2011. Het betreft Oostenrijk (-20%), in Zwitserland, Spanje en Portugal is de Zw met 10% gedaald. In deze vier landen is de Zw (goedkoper) geworden.
De resultaten hebben betrekking op het pre-corona tijdperk .
De periode 2019 : 2011 is genomen, omdat vanaf 2011 van alle EU14-landen de data van alle 13 kwaliteitsindicatoren beschikbaar zijn (soms 1 of 2 kwaliteitsindicatoren minder van een land, dan is er gekallibreerd). In 2007 en 2009 waren er van Belgie maar 7, respect. 8 kwaliteitsindicatoren bekend en dit geeft voor Belgie een sterk vertekenend en onbetrouwbaar beeld van de jaren 2007 en 2009.
Definitie parameters
Kosten = % BNP Medische gezondheidszorg (OECD.Stat Health Expenditure and Financing – Curative and rehabilitative care). Voorbeeld: Score Nederland 2019 = 5,2% BNP.
Kwaliteit = (zie Landentabel) Het landgemiddelde o.b.v. de maximaal 13 kwaliteitsindicatoren. Ontleend aan de tweejaarlijkse rapporten OECD Health at a Glance. Voorbeeld: Score Nederland 2021 = 7,16
Bronnen:
https://stats.oecd.org/Index.aspx?DataSetCode=SHA#
Grafisch weergegeven:
Landentabel 2007 – 2019 (alle relevante indicatoren van zorguitkomsten en zorgaanbod beschikbaar vanaf 2007)
Het landgemiddelde is de waarde die gebruikt wordt bij het berekenen van de Zorgwaarde.
Nederland pakt het verloren terrein weer terug, zo blijkt. Ik vermoed dat een verklaring voor de verbetering van de score ‘stroke, mortality rates’ hier gezocht moet worden>
https://nos.nl/artikel/2408416-reanimeren-binnen-6-minuten-nu-mogelijk-in-heel-nederland
Eerdere publicatie(s):
update 22/2 19:30 uur – ESB meldt: “We hebben deze fout inmiddels rechtgezet. We vermelden deze rectificatie ook in de online versie van het stuk.”
Het bericht blijft veel aandacht trekken!
Reactie van één van de meest prominente wetenschapper-bestuurders van de afgelopen decennia: “Frappez toujours!” Prof. Daniel van Vuuren (co-auteur) en de redactie van ESB hebben mij bedankt voor mijn oplettendheid. Het wordt gerectificeerd door ESB.
…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Discussiestuk ‘Zorg voor de Toekomst’ (internetconsultatie @minVWS): ‘Drie thema’s waar de komende jaren meer verandering op nodig is: 1. Preventie; 2. Organisatie en Regie; 3. Vernieuwing en werkplezier. Herkent u zich hierin?’ Reactie> https://t.co/UNk0gnQHpB pic.twitter.com/kDdBUZH06h
— Gijs van Loef (@GijsvanLoef) January 31, 2021
305 views
25/11/2020 – Een stille bekentenis?
(vervolg) “…, vooral bij ingrijpende beleidswijzigingen – zoals een stelselverandering in de zorg. CPB-modellen zijn naar hun aard enigszins mechanisch, gebaseerd op verbanden uit het verleden.” @FrankHendrickx Heb ik het bij het rechte eind?! #politiek @2eKamertweets enz. 2/
— Gijs van Loef (@GijsvanLoef) November 25, 2020
Ik heb twee fundamentele punten van kritiek. Opmerkelijk is dat aan de kostenkant schattingen zijn gemaakt, maar dat die aan de opbrengstenkant ontbreken. (Zie pag. 445: ‘geen ex-ante besparingen worden toegekend’). De coronacrisis heeft duidelijk gemaakt dat samenwerking i.p.v. concurrentie (op de werkvloer en tussen (organisaties van) zorgverleners) nodig is. De ontstane ‘samenwerkingsgeest’ heeft onvermoede positieve krachten losgemaakt bij de bestrijding van de eerste golf, het ziekteverzuim (dat inmiddels historisch hoogten heeft bereikt en het hoogste is van alle bedrijfstakken, zie CBS) zou door de intrinsieke motivatie van zorgverleners de afgelopen maanden wel eens gedaald kunnen zijn (kan dit worden uitgerekend?), overwerk werd en wordt met inzet en zonder morren gedaan (Let wel: de voortslepende beloningsdiscussie NOS Virtueel protest zorgverleners , de politiek speelt met vuur). Welke baten zouden we hiervoor kunnen en moeten becijferen? De stelling lijkt me verdedigbaar dat de baten van een gezondere werkcultuur in de zorg door het uitgangspunt van samenwerking i.p.v. concurrentie eerder in de miljarden zullen lopen dan in de honderden miljoenen – op jaarbasis.
Een tweede fundamenteel punt van kritiek betreft de opsomming van de technische aanpassingen die bij een stelselwijziging nodig zijn. Aanpassingen in wet- en regelgeving, in de ICT, in administraties, enzovoorts, het geheel onder de noemer van ‘bedrijfsvoering’. Natuurlijk moet er van alles gebeuren en het uitwerken en uitvoeren van een transitie levert veel werkgelegenheid (en omzet) op voor professionele dienstverleners, maar is dat voor het grote publiek relevant? Een stelselwijziging vergt politieke wil. Punt. In schema weergegeven de tekst van het rapport (pag. 446):
Tabel 1 (pag. 446, afb. rechts hierboven) toont de score van NL t.o.v. enkele andere westeuropese landen op een viertal indicatoren. Algemeen geformuleerd: De indicatoren met voor NL de meest gunstige cijfers worden getoond en een aantal landen die over het algemeen hoog scoren: Noorwegen, Zwitserland, Oostenrijk, Spanje en Italie zijn overgeslagen (!). De tabel dient louter ‘ter illustratie’, weten we inmiddels – zie de correspondentie. Ik noem het cherry picking. Nemen we de indicator ‘vermijdbare sterfte‘, dit betreft ‘amenable mortality’, maar er is ook ‘preventable mortality’. Het CPB toont de ene en laat de andere weg. Het verschil in beide NL-scores is evident. Beide OECD-tabellen hier (links: preventable mortality; rechts: amenable mortality)
Tweets
@CPBnl pag. 446 ‘Zorgkeuzes in Kaart’, hoofdstuk Stelselwijzigingen: Hoe moet ik ‘Vermijdbare sterfte per 100.000 inwoners 2015’ en ‘% gemelde onvervulde zorgbehoefte 2016’ herleiden naar OECD Health at a Glance 2019? Deze vraag heb ik 1 maand geleden gesteld, nog geen antwoord. pic.twitter.com/UQAdGzD0Au
— Gijs van Loef (@GijsvanLoef) August 26, 2020
3/ Ik zal het @CPBnl een handje helpen – bron ‘% gemelde onvervulde zorgbehoefte 2016’: https://t.co/TUrMSYlgMq; bron ‘Vermijdbare sterfte per 100.000 inwoners 2015’: https://t.co/HSKcxLYTKd. Dit brengt mij op de volgende kritiek. pic.twitter.com/uGdZNcy3jR
— Gijs van Loef (@GijsvanLoef) September 3, 2020
4/ De door het @CPBnl getoonde tabel is een voorbeeld van cherry picking. Algemeen: De indicatoren met voor NL de meest gunstige cijfers worden getoond en landen met hogere scores worden weggelaten. Zie ook: https://t.co/0qHLr4I85v; https://t.co/Z6QLQZUxWd
— Gijs van Loef (@GijsvanLoef) September 3, 2020
“Terwijl het huis in de fik staat (coronacrisis – publieke gezondheidszorg), adviseert het @CPBnl de politieke partijen over het groot onderhoud aan de schuur (marktzorgstelsel). Op de aanbevelingen mbt. de schuur valt ook nog een en ander af te dingen.”> https://t.co/3GIC5srRe0
— Gijs van Loef (@GijsvanLoef) September 9, 2020
Gijs van Loef 