de drie afzonderlijke weken die grijsgroen kleuren (ondersterfte minder dan -10%) hebben een minimale #ondersterfte die kleiner is dan -1%… Noemen statistici dit 'een verwaarloosbare afwijking'?
Maar de mainstream media hebben het niet opgepikt. Waren ze geindoctrineerd door de verhalen en vergezichten van onze spraakmakende zorgbestuurders en politici?
Het beeld wijzigt niet noemenswaardig. De drie landen met de grootste oversterfte zijn het UK (1e met 8,89%), Nederland (2e: 4,7%) en Oostenrijk (3e: 3,74%); de drie landen met de grootste ondersterfte in 2023 zijn Frankrijk (-4,37%), Portugal (-3,16%) en Zwitserland (-2,69%). 7 Landen hebben oversterfte, 7 landen hebben ondersterfte.
28 april 2023 – update. Het beeld wordt scherper… en steeds ongunstiger voor ons land. Naast het UK (hors categorie) hebben alleen Oostenrijk en Duitsland noemenswaardige oversterfte in 2023, maar de helft of nog minder dan Nederland met inmiddels ruim 5% (!). Onder de EMR 2023 de brondata in grafische vorm.
22 april 2023 – update. De opmerkelijk hoge oversterfte van Nederland tekent zich internationaal steeds scherper af. Landen met * (Belgie en Frankrijk) t/m week 6 (12 feb.), Italie (**) t/m week 4 (29 jan.).
30 maart 2023 – update. Voorlopige sterftecijfers 2023 zijn alarmerend. Nederland heeft met 4,4% de hoogste oversterfte van de 13 EU-landen. Zes landen hebben een ondersterfte na de laatste sterftegolf, bij vier andere landen is de oversterfte marginaal (<1%). UK springt eruit met ruim 10% oversterfte.
Ook in 2023 houd ik een ranglijst bij van de veertien landen die ‘modern Europa’ vormen, de Excess Mortality Ranking 2023 EU14 (EMR 2023). Brongegevens ourworldindata.org . Dezelfde methodiek als in 2022.
Deze eerste versie is gebaseerd op de weken 1 t/m 8 2023 (zie grafiek ourworldindata onder de EMR 2023). Van Italie zijn nog geen cijfers bekend. We zien een exceptionele oversterfte van bijna 12% in UK. Van alle landen van continentaal Europa heeft Nederland de hoogste oversterfte (3,9%). Een aantal landen heeft gemiddeld ondersterfte in de eerste 8 weken van 2023: Zwitserland, Portugal, Spanje en Frankrijk.
De oversterfte (excess mortality) is berekend door het per land optellen van de weekpercentages van de sterfte vanaf week 1 van 2023 tot het meest recente weekcijfer, gedeeld door het aantal weken. De uitkomst is het oversterfte, dan wel ondersterfte percentage.
Oorspronkelijke uitzending – gemiddeld aantal kijkers (kijkdichtheid): 434.000 ; Totaal aantal kijkers: 757.000 (Kijkonderzoek.nl)
Meest bekeken Zembla uitzending on line sinds 2018
20 Jaar huisartsenzorg: Van de aanloop naar de marktwerking in de zorg en de Zorgverzekeringswet (2006) tot en met het massaprotest op het Malieveld in de zomer van 2022 en het Integraal Zorg Akkoord van nu. Met indringende (beeld)ervaringen van acht, onderling zeer verschillende huisartsen. Met citaten van voormalige bewindslieden en een reactie van de huidige minister Ernst Kuipers. Een historisch overzicht vanuit het perspectief van de poortwachters van de (medische) gezondheidszorg.
Gijs van Loef doet al jaren onderzoek naar de gevolgen van de marktwerking in de zorg die in 2006 is ingevoerd. Volgens Van Loef explodeerden de kosten in de eerste 6 jaar van het nieuwe stelsel: (2/7) pic.twitter.com/gbPrnQNzHS
In 2013 komt Rutte II met een nieuwe bezuinigingsmaatregel. Alle bejaardenhuizen gaan dicht en de huisarts krijgt er nog meer taken bij. (4/7) pic.twitter.com/3pHRa4b1pw
Volgens huisartsen hebben zorgverzekeraars veel te veel macht. Huisarts Bart Bruijn moest in opdracht van zorgverzekeraar CZ diabetespatiënten op een ander merk insuline overzetten: (6/7) pic.twitter.com/4Hk1SH4VjN
Gevolg van alles is dat steeds meer #huisartsen stoppen. Meer dan 230 huisartsen onder de 50 jaar zijn de afgelopen 3 jaar gestopt. Een van hen is Robbert Collignon. (7/7) Bedankt voor je aandacht. Kijk de hele uitzending: https://t.co/xQG8XA0JNTpic.twitter.com/j6DTBuH04a
Voor het nieuwe zorgstelsel van start ging stegen de kosten echter veel en veel harder. Stijging zorgkosten periode 2000-2005 46,6% en stijging zorgkosten periode 2005-2010 ‘slechts’ 29,8%. Foute voorstelling van zaken dus dat dit niet is genoemd.
EenVandaag 24/3/2023 – Nabil (43) stopte net als veel andere jonge huisartsen met zijn vak: ‘Je wordt in een onmogelijke positie geplaatst’: https://eenvandaag.avrotros.nl/embed/540881/
Op 23 december tweette ik een schatting van de oversterfte t/m week 50 2022 op een ‘bierviltje’ n.a.v. vragen. Dit is mijn voorspelling voor 2022. De periode van ononderbroken oversterfte bedraagt 43 weken en loopt mogelijk door in 2023. Maar misschien gaat men de berekening van (wanneer sprake is van) ‘oversterfte’ aanpassen, nu drie jaren van oversterfte (bijna) achter de rug zijn…?
Op 9 november schatte Ruben van Gaalen (CBS) de oversterfte dit jaar op 7%. Op dat moment was de door CBS gemeten oversterfte iets meer, rond de 7,3% (zie onderaan). Al geruime tijd ben ik sceptischer over de ontwikkeling van de oversterfte dan hij, wellicht omdat ik een ander perspectief heb. Ik ben een kritisch beoordelaar van het zorgstelsel van gereguleerde marktwerking met een bijzondere aandacht voor de systeemtekortkomingen a.g.v. het concurrentiedenken. De cijfers van het CBS zijn (ook) voor mij leidend. Mijn prognose, die misschien nog te optimistisch is, licht ik nader toe met deze illustratie.
Illustratie
boven: De weekcijfers 2022 CBS in een exceltabel & onder: een uitvergroting van de sterftegrafiek van CBS. Arcering oversterfte en ondersterfte met kleuraccenten o.b.v. 10% gradaties. Er zijn 6 periodes met een oversterfte boven de 10% (oranje>rood). De drie periodes met de hoogste/meest markante oversterfte zijn met pijlen aangegeven, evenals de – eenmalige – periode van ondersterfte in 2022.
Interpretatie
De oversterfte van 27,05% in week 50 (prognose CBS) is de hoogste oversterfte dit jaar. Er heerst weer een griepepidemie, er zijn veel coronabesmettingen en er zijn ook andere infecties. Er zijn medicijntekorten. Er is constant uitgestelde zorg. De wachtlijst voor acute verpleeghuis is dit jaar met 70% gestegen. Enz. Kortom, de zorg is (weer) volledig overbelast. Het zou mij niet verbazen als de laatste weken van 2022 een nog hogere oversterfte gaan geven dan de 1.150 extra sterfgevallen die ik voor de weken 51 en 52 heb ingeschat… (de rode cijfers in de excel) en dat 8,51% oversterfte in 2022 nog aan de lage kant is.
25 jan. – Oversterfte volgens CBS nu 9,3%, 14.445 doden… Zoals ik op twitter zei, ik ben met stomheid geslagen door het gebrek aan transparantie bij (de uitleg, toelichting van) de cijfers
20 jan. 2023 – Oversterfte bedraagt 8,99% – 14.028 mensen te vroeg overleden in 2022 (prognose). De oversterfte in 2022 is hoger dan de oversterfte in het eerste coronajaar 2020 (zekerheid).
Dat idee heb ik ook, dat je stukken en argumenten gewoon worden gemeden en vooral genegeerd. – Bekend hoogleraar in de medische zorg (regelmatig in Nieuwsuur)
Wow. Die ondersterfte komt precies overeen met de maatregelen die velen te zwaar vonden. Maart: einde maatregelen en begin oversterfte. – Ed Moret, Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences.
Nederland heeft een opmerkelijk hoge oversterfte in internationaal opzicht. – 26 september 2022
De oversterfte is de afwijking ten opzichte van de gemiddelde sterfte in de afgelopen jaren (2015-2019) tijdens de coronapandemie. In de oversterfte zijn alle doodsoorzaken meegerekend, de vervroegde sterfte door het virus, vaak gevolgd door een korte ondersterfte, maar ook de sterfte als gevolg van fataal gebleken uitgestelde zorg en de normale sterfte. Oversterfte betekent dat mensen te vroeg overlijden.
Excess Mortality Ranking EU14 2022
De oversterfte is in Nederland nog steeds hoog in vergelijking met de ons omringende, ‘modern europese’ landen (EU14). Tot en met augustus dit jaar zijn er ca. 6.500 mensen te vroeg gestorven een percentage van 6%. (1) Alleen in Noorwegen en Finland, de drie Zuid-Europese landen en Oostenrijk is de oversterfte in 2022 hoger dan hier. Zie de ‘Excess mortality ranking 2022 EU14’:
Om verklaringen voor de oversterfte te kunnen vinden is zowel analyse van databestanden nodig, zgn. deductieve analyse zoals de relatie tussen de vaccinaties en doodsoorzaken waar nu sterk de nadruk op ligt, als inductieve analyse, waarbij naar samenhangende verklaringen op meta-niveau wordt gekeken. Hier is nog nauwelijks aandacht voor. Maar een nadere analyse van de oversterfte cijfers als zodanig is ook zinvol.
Population Health
Waarom gaan mensen eerder dood in een pandemische periode? De algemene gezondheidstoestand van een populatie en de mate van vergrijzing zijn belangrijke kenmerken van de uitgangssituatie van een land. Een land met een jonge en gezonde bevolking zal sterk staan tegenover een virusuitbraak. Internationale gegevens zijn voorhanden. (2) De OESO geeft onder meer een overzicht van Risk Factors: het aantal rokers, het alcoholgebruik, het aantal mensen met overgewicht en de luchtvervuiling in stedelijke omgeving. Als we naast de risk factors ook de bevolkingspiramide (65+, 80+) van landen in ogenschouw nemen krijgen we een samengesteld beeld van Population Health-indicatoren die de uitgangspositie van de bevolking van een land bij de virusuitbraak weergeeft. (3)
In Zuid-Europa is de vergrijzing groter dan in Nederland. Specifiek per land geldt het volgende. Spanjaarden hebben vrij slechte consumptieve gewoonten (alcoholgebruik, aantal rokers), Portugezen zijn zwaarlijvig, Italianen leven in steden met veel luchtverontreiniging. Zuid-Europa heeft een oude bevolking en men leeft er tamelijk ongezond.
De twee noord Scandinavische landen zijn begin 2022 voor het eerst getroffen door een majeure besmettingengolf, die de hoge oversterfte in 2022 verklaard. Voor Oostenrijk geldt dat de bevolking qua consumptieve gewoonten zo ongeveer het minst gezond is van alle EU14 landen, Oostenrijkers scoren slecht qua (ischemische) hart- en vaatziekten, een belangrijke doodsoorzaak bij coronainfectie. (3b)
Maar bij het zoeken naar verklaringen van de hoge oversterfte moeten we zeker ook kijken naar weerextremen. Vooral het Iberisch schiereiland (Spanje en Portugal) werd deze zomer (opnieuw) getroffen door extreme hittegolven en bijbehorende bosbranden. (4)
Als we kijken naar Nederland moeten we vaststellen dat Nederland een vrij jonge en relatief gezonde bevolking heeft. Nederland is minder vergrijsd dan Spanje, Portugal en Italië, maar heeft toch een tamelijk hoge oversterfte. Grote landen als Frankrijk en Duitsland scoren slechter qua Population Health dan Nederland, maar kennen toch een veel lagere oversterfte dan wij. Hoe is dit te verklaren? Het vraagt om nadere analyses van de bredere context, zoals onderzoek naar verschillen in zorgstelsels, de beschikbare zorgcapaciteit en beschikbaarheid van vaccins en medicijnen, het kennisniveau en het gevoerde beleid. De huidige onderzoeksprogramma’s gaan hier aan voorbij (ZonMW), met uitzondering van de Onderzoeksraad voor veiligheid.
Eurostat – Monthly excess mortality
Maar de beschikbare cijfers zeggen meer. Wat is de trendmatige ontwikkeling van de oversterfte in de EU14 landen?
Als we de gehele pandemische periode die begon in het 1e kwartaal 2020 verdelen in twee tijdvakken van vijf kwartalen, een 1e tijdvak t/m 1e kwartaal 2021 en het 2e tijdvak t/m het 2e kwartaal 2022 doorlopend tot de laatste metingen en we zetten Nederland af tegen elk van de andere dertien landen apart, dan krijgen we het volgende beeld.
In het eerste tijdvak werden alle landen overrompeld door de uitbraak van het coronavirus en er waren twee hoge oversterftepieken, per direct (periode maart-mei 2020) en in de winter 2020-2021 met de eerste vaccinatiecampagnes. In het tweede tijdvak, het tijdvak van de beschikbaarheid van vaccins en beleidsmatig ‘lessons learned’ kwamen de latere – iets minder hoge – oversterfte golven. (5)
NB UK ontbreekt (geen data)
Nederland deed het in het eerste tijdvak minder goed dan een aantal andere landen, de oversterfte was bovengemiddeld. Alleen Italië, waar de pandemie in Europa begon, deed het opmerkelijk veel slechter. Maar in het tweede tijdvak doet Nederland het nog minder goed en misschien wel zo ongeveer het slechtste van alle landen (!). De oversterftepiek in het 4e kwartaal 2021 was ongeëvenaard, alleen Oostenrijk kwam in de buurt zie 1e afb. Daaronder de andere 12 individuele vergelijkingsgrafieken:
Nederland en Oostenrijk (AT)
Vanaf het 2e tijdvak lopen beide grafieken van NL en AT vrijwel synchroon.
update 8 december 2022 – CBS: “In het derde kwartaal van 2022 verzuimden werknemers opnieuw het meest in de bedrijfstak gezondheids- en welzijnszorg (7,1 procent). Dat wil zeggen dat van de duizend te werken dagen 71 werden verzuimd wegens ziekte. Een jaar eerder was dit in het derde kwartaal 6,3 procent.”
update 10 juni 2022 – Ziekteverzuim zorg stijgt verder door (CBS): “In het eerste kwartaal van 2022 verzuimden werknemers opnieuw het meest in de bedrijfstak gezondheids- en welzijnszorg (8,9 procent).”
update rapportage NZa 28 april 2022 – Ziekteverzuim verder gestegen en ligt nu tussen de 9,4% en 11,7% in de verschillende zorgsectoren (!). NB De NZa hanteert een andere indeling binnen de zorg dan het CBS.
Zoals ik al eerder aangaf, het ziekteverzuim in de zorg breekt records. De betekenis van dit feit kan moeilijk overschat worden. Het geeft aan dat de zorg als bedrijfstak (CBS) ernstig ziek is.
De tabel en grafiek tonen alle bedrijfstakken en bedrijfsklassen (subcategorie) met een bovengemiddeld ziekteverzuim in 2021, gemeten vanaf 2005 t/m 2021. Vanwege de overzichtelijkheid zijn alle andere bedrijfstakken, die met een lager dan gemiddeld ziekteverzuim zoals bijvoorbeeld het Onderwijs en ‘Specialistische zakelijke diensten’, weggelaten. NB Er zitten daar geen uitschieters bij.
Het ziekteverzuim in de zorg is het hoogste ooit gemeten door het CBS.
Tabel met selectie van bedrijfstakken en bedrijfsklassen met bovengemiddeld ziekteverzuim in 2021 idem, grafisch weergegeven
Gijs van Loef 