122 views website (<2250 LinkedIn)
De tussenwereld met macht: klopt als een bus. Ik noem dit het mesoniveau, vaak met, vaak zonder gelegitimeerde macht; met lobbykanalen, attitude, eigen belangen, vaak met goede bedoelingen, soms met het oog op volksgezondheidsdoelen, maar niet gebonden door een gemeenschappelijke visie. Tijd voor regie door een democratische instantie. Maar daar hebben we eerst een commissie voor nodig. Duurt weer een paar jaar. - Robert Mouton, hoofdredacteur Nieuwsbrief Zorg en Innovatie
Mooi geschreven, Gijs - Robert Kreis, emeritus hoogleraar brandwondenzorg, oud-chirurg, columnist zorgstelsel (landelijke media; skipr)
'Kritische analyse: Het falende Nederlandse zorgstelsel en de rol van de journalistiek' - Edward Kriek, huisarts met 35 jaar werkervaring
Hoe komt het dat de aanhoudende, extreme oversterfte geen nieuws is?! Waarom gaat het in de media steevast over toekomstige personeelsschaarste in de zorg, terwijl het arbeidstekort nu al enorm is? Waarom bagatelliseert het CBS de sterfte?1 En hoe komt het dat het RIVM blijft aanrommelen met de statistieken van de levensverwachting, zonder dat een haan ernaar kraait?2 Het zijn vragen over belangrijke kengetallen van de zorg – Key Performance Indicators – die ik mijzelf al geruime tijd stel. Het gaat hier namelijk om bewezen feiten. Ik ben niet de enige die zich dit afvraagt.
Wat evenmin de aandacht van de media heeft is dat langzaam maar zeker de marktwerking in de zorg wordt teruggedrongen. Het gebeurd in de acute zorg (het samenspel tussen 1e- en 2elijnszorg, huisartsen(-posten) <> SEH ziekenhuizen), maar ook in de gespecialiseerde ggz en de jeugdzorg neemt de landelijke overheid de regie meer in handen.3 Het wordt niet opgepikt door de landelijke media, die zeker 15 jaar lang opeenvolgende bestuurders hebben laten vertellen dat de gereguleerde marktwerking de beste vorm is. De uitspraak van voormalig premier Mark Rutte ligt nog vers in het geheugen: “We hebben de beste zorg van de wereld”. De fundamentele koersverandering van de mammoettanker van de zorg is kennelijk nog niet in het vizier.
Bij zijn afscheid als hoogleraar intensive care schreef Armand Girbes het boek ‘Ziek zorg’4. Het is een doorwrochte aanklacht tegen een falend zorgsysteem, waarin de patiënt uit beeld verdwenen is. Er is wel aandacht in de media, maar het haalt niet het landelijke nieuws. Misschien is het marktfalen in de zorg inmiddels voor iedereen wel duidelijk en is het daarom geen nieuws meer. Het falen van de marktgedreven zorg is door mij beschreven en cijfermatig onderbouwd al voordat het coronavirus zich aandiende.
Er is kennelijk iets bijzonders aan de hand met de gezondheidszorg, iets wat in geen enkele ander deel van het publieke domein speelt5: De zorg bestaat uit gesloten deelwerelden. Het zijn drie ‘subwerelden’ die een eigen leven leiden, die vooral in zichzelf gekeerd zijn met een interne dynamiek en die weinig tot geen onderlinge verbindingen hebben. Het maakt de zorg als geheel bijzonder complex en niet alleen voor de leek, maar ook de professional in de zorg vrijwel niet te doorgronden. Ter illustratie:
De drie gesloten subwerelden
We nemen de drie subwerelden door.
De binnenste wereld vormt het hart van de zorg (‘In de Zorg’), van huisarts tot en met ziekenhuiszorg, thuiszorg, apotheek, publieke gezondheidszorg. Maar ook de medische wetenschap, kennisdeling, media en communicatie. Op LinkedIn zijn veel zorgverleners actief, er zijn podcasts etc. Het boek van Girbes is een cri de coeur uit de binnenwereld.
In de tussenwereld (‘Aan de Zorg’) zit de samengebalde macht die de zorg bestuurt, reguleert, financiert, controleert, evalueert. De overheid in brede zin: het ministerie VWS (Rijksoverheid), de NZA, het Zorginstituut, de Inspectie GJ en de andere toezichthouders en de gemeenten (inkopers WMO, Jeugdzorg). Maar ook de marktpartijen in al hun verscheidenheid, waaronder de zorgverzekeraars en zorgkantoren als inkopers van de zorg met een wettelijke status. Verder: de belangenorganisaties van zorgverleners, van de academische ziekenhuizen tot en met de huisartsen en de verpleegkundigen, enzovoorts. De talrijke bestuurlijke verbanden. Maar ook de private belangenclubs hebben zich er genesteld. Het is teveel om op te noemen. Wezenlijk is dat deze tussenwereld een ijzeren greep heeft op de daadwerkelijke zorgverlening – in de binnenwereld. De ‘beheerskosten’ zijn enorm.6 En de tussenwereld beschikt over eigen media.7 De marktgedreven zorg zit in de haarvaten van de tussenwereld. Informatie is versnipperd. De genoemde kengetallen worden niet opgepikt. Medisch Contact, Zorgvisie e.d. zijn niet geïnteresseerd. Zijn de harde outcome-cijfers een bedreiging voor de status quo?
En dan is er de buitenwereld, de maatschappij. Onze samenleving met ruim 18 miljoen inwoners, waarin bijna iedereen wel eens patiënt is, velen maar een enkele keer, maar ook velen met enige regelmaat en de minder gefortuneerden onder ons permanent, zoals chronisch zieken en mensen die voor het leven gehandicapt zijn. Ieders’ individuele positie bepaalt hoe we tegen de zorg aankijken. Het maakt dat ‘de zorg’ niet in (eenvoudige) schema’s en kengetallen te vatten is, waar dit wel mogelijk is in alle andere publieke domeinen. Uitgezonderd uiteraard de kosten, die hebben we altijd scherp in beeld.8 De buitenwereld heeft haar eigen media landschap, maar hier is zorg gewoon een thema, net als wonen of migratie. De complexiteit van de zorg en het gebrek aan scherpe kengetallen zorgt ervoor dat landelijke media vooral aandacht hebben voor ‘primeurs’ (wetenschappelijke doorbraken) en de beschrijving van individuele gevallen met een hoog emotioneel gehalte.
De politieke wereld
In de politieke wereld zouden de subwerelden van de zorg bij elkaar moeten komen. Er zou een gedeelde waarheid moeten zijn van feiten en cijfers, een harde ondergrond, op basis waarvan het politieke debat gevoerd kan worden over wat zorg is, hoe het geregeld is en wat het mag kosten. Maar dit is theorie. Die harde ondergrond, de gedeelde waarheid, die ontbreekt. En dat is een groot probleem. Met de volgende verkiezingen weer in aantocht.
Doel van het zelfstandig onderzoek van vanLoef Research
Mijn positie is in de buitenwereld. Daar doe ik zelfstandig onderzoek naar het zorgstelsel en output-kengetallen. Want dat is kennelijk hard nodig. Kritische analyses worden niet opgepikt in de binnenwereld. Kritiek wordt al gauw geïnterpreteerd als kritiek op zorgverleners. Maar dat is natuurlijk niet zo. Mijn kritiek richt zich op het stelsel, ik richt mijn pijlen op de tussenwereld van beleid en bestuur, het is systeemkritiek. Een groot deel van de binnenwereld is net als de bestuurlijke tussenwereld in zichzelf gekeerd. In de binnenwereld hebben medisch specialisten het nog steeds over de EHCI-index, maar die graadmeter van consumentenvertrouwen in de zorg is al lang achterhaald.9 Er is klaarblijkelijk een enorme kennislacune over het presteren van de zorg, in de zorg en in de samenleving. (Ik vermoed dat er wel een beeld is in de tussenwereld) Het plaatst een vraagteken bij de rol van de bestuurlijke wetenschap die de systeemanalyses, cijfers en kengetallen zou moeten leveren.10 Maar daarin schromelijk tekort schiet. Mijn hoop is nu gevestigd op de politiek. De oversterfte analyse is geagendeerd voor een toekomstig commissiedebat. Wordt dat voor of na 29 oktober?(!)
Voetnoten
- van Loef, https://gijsvanloef.nl/2025/03/19/cbs-persisteert-in-dubieuze-berichtgeving-sterfte/ ↩︎
- van Loef, https://gijsvanloef.nl/2025/06/07/poll-moet-het-rivm-rectificeren/ ↩︎
- van Loef, https://gijsvanloef.nl/2025/06/13/nalatenschap-minister-vws-minder-marktwerking-in-de-zorg-2/ ↩︎
- Girbes, Zieke zorg – De uitverkoop van de Nederlandse gezondheidszorg 2025 ↩︎
- definitie van het publieke domein: de collectieve financiering, wetgeving en organisatie/structurering van de beschikbaarheid van publieke voorzieningen, waarbij (delen van) de uitvoering door marktpartijen kan plaatsvinden ↩︎
- Jeurissen et al, Verkenning naar faalkosten in de Nederlandse gezondheidszorg 2022 ↩︎
- denk bijvoorbeeld aan Zorgvisie en Skipr en de publicaties van de belangenorganisaties ↩︎
- zie de Rijksbegroting (tot voor kort bestond er het Budgettair Kader Zorg) ↩︎
- van Loef, https://gijsvanloef.nl/2017/09/03/zorgstelselranglijsten/ ↩︎
- uitzondering vormt de analyses van Jeurissen en Maarse, die inmiddels ook het falen van de marktwerking hebben geduid, zie The market reform in Dutch health care: Results, lessons and prospects 2021 en Healthcare reform in the Netherlands: after 15 years of regulated competition 2024 ↩︎
Dashboards van de overheid: https://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ministerie-van-volksgezondheid-welzijn-en-sport/documenten/rapporten/2025/06/16/vws-monitor (update 2 keer per jaar); https://www.vzinfo.nl/dashboards (frequente updates).
Wat doe ik? Kritische wetenschap. Mijn bijdragen liggen in de onafhankelijke analyse van de werking van de marktgedreven zorg op basis van een integrale kennisbenadering en analyse van cijfers/kengetallen en oplossingsvoorstellen. De ontwikkelde kengetallen (oa. oversterfte; arbeidstekort) worden inmiddels breed geaccepteerd. Tevens ontwerpen van een beter, ander zorgstelsel (kwalitatief, financieel).
Wat kunt u doen? Steun dit onafhankelijk onderzoek door het te delen en/of neem contact met mij op.
U kunt ook doneren en dan een bijdrage storten op bankrekening NL93 INGB 0104514876 t.n.v. van Loef Research & Consult.
Enkele referenties/verwijzingen
23 juli 2025 – Branche-organisatie ActiZ (Aandezorg: “ActiZ werkt in deze uitdagende tijd aan het mogelijk maken van goede zorg voor kwetsbare ouderen en chronisch zieken”) constateert dat er meer ouderen overlijden dan verwacht obv. eigen onderzoek naar krimpende wachtlijsten voor verpleeghuizen… https://www.actiz.nl/minder-wachtenden-en-minder-volle-bezetting-dat-vraagt-om-duiding
5 juli 2025 – Een nederlandse huisarts in Frankrijk schrijft een compacte analyse van het falende zorgstelsel https://duurzamezorg.jimdofree.com/2025/07/05/kritische-analyse-het-falende-nederlandse-zorgstelsel-en-de-rol-van-de-journalistiek/
Gijs van Loef 