Het faillissement van twee ziekenhuizen heeft het debat over de marktwerking in de zorg op scherp gezet. Niemand weet waarom juist deze ziekenhuizen failliet moesten gaan en waarom op zo’n abrupte, onzorgvuldige manier.

De filosofie van marktwerking werkt niet omdat het inherent tegengesteld gedrag vraagt van de betrokkenen in de zorgverlening. Commerciële belangen en concurrentie moeten samengaan met vertrouwen en samenwerking. Wat de zorgeconomen ook beweren, deze tegenstelling – in menselijk gedrag en in het stelselontwerp – tart de logica. Het gaat namelijk in dit geval niet om een vorm van publiek-private samenwerking zoals we dat uit de praktijk en de leerboeken kennen.

De idee dat marktwerking in de zorg het ei van Columbus zou zijn, is overigens ergens wel te begrijpen. We leven in een land waarin iedereen gelijk is, iedereen vrij wil zijn van betutteling en zijn eigen keuzes maakt en zijn eigen wiel uitvindt. Leiderschap en centrale sturing, daar zijn we met zijn allen allergisch voor. Ik noem dit de culturele dimensie. De marktwerkingsgedachte past ogenschijnlijk goed bij een land waarin iedereen zijn eigen gang wil kunnen gaan, maar de schijn bedriegt. Iedereen is wettelijk verplicht te betalen voor zorg (alhoewel, we hebben de casus Jordy Zwarts), de verwachting dat daar het recht op zorg tegenover staat is dus logisch: Zorg is geen markt, maar een recht. Een patiënt is geen consument, maar een zorgbehoevende.

Het feit dat een stervend mens te horen krijgt dat hij moet verhuizen vanwege de sluiting van het ziekenhuis is mensonterend, maar dat is wat er nu gebeurd. Patiënten die naar huis worden gestuurd omdat ze de verkeerde zorgpolis hebben, het is schering en inslag. Er komen steeds meer ontzorgde streken in welvarend Nederland waar je maar beter niet kunt blijven wonen. Want er is geen opvolgende huisarts meer en het dichtstbijzijnde ziekenhuis/SEH ligt op minimaal een uur reisafstand. Ziehier het echec van de gereguleerde marktwerking.

Wat de overheid heeft gedaan om die tegengestelde krachten van concurrentie en samenwerking in toom te kunnen houden, is de bouw van een zeer verfijnd systeem van checks en balances, een hybride, complexe zorgmachinerie. Die nooit af is. Dit hybride en marktgedreven zorgstelsel legt de prikkels verkeerd en benadert de patiënt niet holistisch maar als een gefragmenteerd wezen waaraan gesleuteld (en verdiend) kan worden. Fragmentatie van lichaam en geest geeft verdienmodellen. Het stelsel is omzet-gedreven en niet zorgkwaliteit-gedreven. Toch moet zorgkwaliteit altijd worden geborgd (patiëntveiligheid is een absolute vereiste) en dit leidt onvermijdelijk tot steeds minutieuzere controles en toenemende ondoorzichtigheid (bureaucratie), het tegenovergestelde van transparantie. Het leidt tot torenhoge indirecte kosten, waardoor minder geld beschikbaar is voor de zorg. OntRegelDeZorg?

Ik kom tot de volgende argumenten tegen marktwerking in de medische gezondheidszorg (Aanvullingen zijn welkom).

A Het is ongewenst vanuit het patiëntperspectief, alleen bij de huisarts staat de patiënt (als holistisch wezen) centraal. Maar de patiënt die voor meervoudige behandeling doorverwezen wordt naar de 2e lijn komt in een krachtenveld waarin optimale samenwerking tussen zorgspecialismen vaak problematisch is. Een uitzondering geldt voor de electieve behandelingen, een profijtelijke business, waar de wachtlijsten in Nederland kort zijn. De patiënt staat zeker niet centraal bij veel toeleveranciers van medicijnen en medische hulpmiddelen, die vaak zuiver profitgedreven opereren en lak hebben aan het patiëntbelang (zeldzame ziektes hebben geen verdienmodel) en patiëntveiligheid. Marktwerking fragmenteert een patiënt in stukjes, voor elk stukje een businessmodel met betalende klanten.

B Concurrentie (en machts-)denken is ongewenst vanuit het perspectief van zorgverleners die juist moeten en willen samenwerken. Het maakt werken in de zorg onaantrekkelijk. Er is een toenemende schaarste aan gespecialiseerde zorgverleners op MBO en HBO-niveau. Het ziekteverzuim en personeelsverloop in de zorg is historisch hoog.

C Het werkt niet omdat er geen transparantie van prijzen en kwaliteit is, waardoor de burger geen beredeneerde keuze tussen zorgpolissen kan maken (wellicht m.u.v. de hoogte van het vrijwillig eigen risico). De consumentenbond spreekt van een polisjungle. Volgens de Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving heeft het tripartite zorgverzekeringsmarktstelsel de zorgverlener en zorgvrager van elkaar vervreemdt.

D Het werkt niet in de zorgverzekeraarsmarkt, feitelijk een oligopolie van een paar zorginkoopconcerns die op basis van overheidsgaranties en met politiek-bestuurlijke dekking vrij spel hebben en met een polisjungle een schijnmarkt hebben gecreeerd. Er zijn vrijwel geen nieuwe toetreders (muv. IptiQ, een zwitsere zorgverzekeraar), de barrières zijn te hoog.

E Marktwerking leidt tot een tomeloze innovatiedrift met als keerzijde weer toenemende bureaucratie. Elke nieuwigheid vraagt om nieuwe regels omwille van de patiëntveiligheid en heeft een langdurig ‘toelatingsprogramma’ te doorlopen. Maar het gros van de innovaties mislukt, time to market duurt vaak te lang. Investeringen worden niet terugverdiend.

F Marktwerking stimuleert omzet en – vanuit het perspectief van de belasting- en premiebetaler – een onbeheersbare kostenontwikkeling. Het maakt de zorg onbetaalbaar voor de lagere en middeninkomensgroepen, maar ook voor chronisch zieken en (geestelijk) gehandicapten. In de eerste jaren van de Zorgverzekeringswet liepen de kosten dan ook volledig uit de hand, totdat Rutte-2 ingreep met de budgettering (hoofdlijnenakkoorden). De wal keerde in 2011 het schip.

G Het marktgedreven zorgstelsel is ondoelmatig. De marktwerking brengt een zeer complex beheerssysteem voort – een hele trits aan bestuurs- en beleidsorganen en toezichthouders – waarin zelfs insiders de weg kwijtraken. Deze bureaucratie is verre van transparant en kost heel veel geld, waardoor minder geld voor de zorg beschikbaar is.

H In een zorgverzekeraarsmarkt bestaat een blinde vlek voor centrale planning van landelijke zorgvoorzieningen en centrale randvoorwaarden (zoals ICT-standaarden). Zorgverzekeraars hebben deze regisserende rol als marktmeester, maar kunnen dit natuurlijk nooit waarmaken. Veel zorgvoorzieningen (organisatorische eenheden van samenwerkende zorgverleners) staan onder druk en verdwijnen (spoedeisende hulp, kleinere ziekenhuizen, specialistische ggz) en vooral ook in de periferie buiten de Randstad. Het plotselinge faillissement van de ziekenhuizen is een voorbeeld van dit marktfalen.

I Marktwerking holt de publieke sector van binnen uit. De markt zuigt de kennis weg die in de publieke sector met publieke financiële middelen is opgebouwd door universiteiten en kennisinstituten. Het is de keerzijde van de valorisatie gedachte. Essentiele kennis moet ‘publiek’ blijven. Zie de problematiek rondom de nieuwe geneesmiddelen.

J De Nederlandse bevolking wil dit marktgedreven zorgstelsel niet (meer). Het is dan ook niet verassend dat een meerderheid van de Nederlandse bevolking het zorgstelsel fundamenteel wil veranderen. Men wil meer publieke sturing en minder marktwerking. En men wil, het gaat per slot van rekening om eigen geld, van meet af aan betrokken zijn bij het herontwerp van de zorg.

Bevestiging vanuit onafhankelijke data-analyse van de OESO
De kwaliteit van de Nederlandse medische zorg gaat sinds de invoering van het systeem van gereguleerde marktwerking langzaam maar zeker achteruit in vergelijking met andere moderne Europese landen, zo blijkt uit een analyse van OECD-data. Deskundigen hebben dit bevestigd. > https://gijsvanloef.nl/2017/11/12/tendens-daling-kwaliteit-medische-zorg-t-o-v-eu14-zet-door-2007-2017-oeso/

Onderzoeksartikel Nederlandse zorg valt van haar voetstuk
Oktober 2018 verscheen in Medisch Contact het onderzoeksartikel ‘Nederlandse zorg valt van haar voetstuk’
De link naar het onderzoeksartikel en de nadere toelichting en onderbouwing vindt u op deze website> Toelichting en onderbouwing