Goede samenvatting van de wetenschapstoets die inderdaad niet lichtvaardig oordeelt over het stuk wat VWS heeft geschreven, Marino van Zelst
Gisteren was het Rondetafelgesprek van de commissie VWS over het lange termijn coronabeleid van het kabinet. Veel deskundigen zijn gehoord over verschillende aspecten van het beleid. Het beleid is beschreven in de kabinetbrief van 1 april jl. (geen grap; ‘beleidsstuk’).
Uitslag beleidsstuk kabinet: 5 x Zwak en 3 x Onvoldoende.
Op grond van de Comptabiliteitswet 2016 is een wetenschapstoets uitgevoerd van het beleidsstuk. Er zijn drie oordelen mogelijk: een onderwerp krijgt een ‘voldoende’, ‘verdient aandacht’ of is een ‘verbeterpunt’. Anders geformuleerd, de drie mogelijke oordelen zijn ‘voldoende’, ‘zwak’ of ‘onvoldoende’. Iets anders is er niet van te maken.
De acht onderwerpen zijn: 1e Vindbaarheid van de informatie; 2e De maatschappelijke opgave, de bedoeling van het beleid; 3e De ingezette beleidsinstrumenten; 4e De doeltreffendheid van het beleid; 5e De doelmatigheid van het beleid; 6e De financiële gevolgen voor het Rijk; 7e De financiële gevolgen voor maatschappelijke sectoren en derden; 8e De evaluatieparagraaf.
Het resultaat? 5 Onderwerpen ‘verdienen aandacht’, 3 onderwerpen zijn een ‘verbeterpunt’, er is geen enkele voldoende. De drie onvoldoendes zijn voor de vindbaarheid van informatie (1e) en de financiële gevolgen voor het Rijk (6e) en de samenleving (7e).
NB Het is vrij zeker dat er nieuwe golven van het gemuteerde coronavirus aankomen.
update 8 december 2022 – CBS: “In het derde kwartaal van 2022 verzuimden werknemers opnieuw het meest in de bedrijfstak gezondheids- en welzijnszorg (7,1 procent). Dat wil zeggen dat van de duizend te werken dagen 71 werden verzuimd wegens ziekte. Een jaar eerder was dit in het derde kwartaal 6,3 procent.”
update 10 juni 2022 – Ziekteverzuim zorg stijgt verder door (CBS): “In het eerste kwartaal van 2022 verzuimden werknemers opnieuw het meest in de bedrijfstak gezondheids- en welzijnszorg (8,9 procent).”
update rapportage NZa 28 april 2022 – Ziekteverzuim verder gestegen en ligt nu tussen de 9,4% en 11,7% in de verschillende zorgsectoren (!). NB De NZa hanteert een andere indeling binnen de zorg dan het CBS.
Zoals ik al eerder aangaf, het ziekteverzuim in de zorg breekt records. De betekenis van dit feit kan moeilijk overschat worden. Het geeft aan dat de zorg als bedrijfstak (CBS) ernstig ziek is.
De tabel en grafiek tonen alle bedrijfstakken en bedrijfsklassen (subcategorie) met een bovengemiddeld ziekteverzuim in 2021, gemeten vanaf 2005 t/m 2021. Vanwege de overzichtelijkheid zijn alle andere bedrijfstakken, die met een lager dan gemiddeld ziekteverzuim zoals bijvoorbeeld het Onderwijs en ‘Specialistische zakelijke diensten’, weggelaten. NB Er zitten daar geen uitschieters bij.
Het ziekteverzuim in de zorg is het hoogste ooit gemeten door het CBS.
Tabel met selectie van bedrijfstakken en bedrijfsklassen met bovengemiddeld ziekteverzuim in 2021 idem, grafisch weergegeven
+70 views in het uur voorafgaand aan de presentatie van de Onderzoeksraad voor veiligheid op 16 feb. 2022.
In het eerste deelrapport van de Onderzoeksraad voor veiligheid wordt gesproken over de Realisatie van strategische doelen (pag. 229). Het tweede strategische doel is ‘Zicht op verspreiding virus’. Het Platform Betrouwbare Zorgcijfers toonde eerder aan dat het zicht op de verspreiding van het virus in internationaal opzicht zeer slecht was (zie voetnoot 11).
Afb: viewers op LinkedIn; reactie de Volkskrant
In de Volkskrant van 4 jan. 2022 doen de hoogleraren Meester en van den Broek-Altenburg een oproep het door de Tweede Kamer gevraagde onderzoek naar de oversterfte zo snel mogelijk uit te voeren (unaniem aangenomen motie Omtzigt d.d. 1 dec. jl.). Citaat:
In de loop van december liep de oversterfte nog verder op, tot ongeveer 1.200 mensen per week, zo blijkt uit cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De oorzaken voor deze hoge sterfte zijn onduidelijk: het zouden gedeeltelijk (wel of niet geregistreerde) coronaslachtoffers kunnen zijn, het zou gerelateerd kunnen zijn aan uitgestelde zorg, maar we kunnen ook niet uitsluiten dat de massavaccinaties er iets mee te maken hebben. Immers: recent onderzoek toont aan dat het op basis van de huidige gegevens niet uit te sluiten is dat vaccinaties naast beschermend ook tot op zekere hoogte riskant zijn boven de 65 jaar. Tijdens de maand december, waarin opnieuw lockdownmaatregelen werden ingevoerd, zou de verwachting zijn dat oversterfte juist afneemt. Door het gebrek aan brondata is niet vast te stellen wat het effect van de maatregelen op de sterfte is.
Uit internationaal onderzoek blijkt dat er een grote diversiteit is in de verhouding tussen oversterfte en covid-19-gerelateerde sterfte. In sommige landen, zoals bijvoorbeeld Mexico, zien we hoge sterfte en een relatief laag aantal coviddoden. In andere landen zien we hele andere verhoudingen. Deze verhouding geeft deels aan hoe goed het land de piekcapaciteit in de zorg aankan, en deels hoe groot het probleem van covidgerelateerde sterfte is in relatie tot andere problematiek. (1)
Wat is nu ‘de oversterfte’? De oversterfte is de afwijking ten opzichte van de gemiddelde sterfte in de afgelopen jaren in een bepaalde periode, de periode van de coronapandemie (start 1e kwartaal 2020). In de oversterfte zijn alle doodsoorzaken meegerekend, de vervroegde sterfte door het virus, vaak gevolgd door een korte ondersterfte, maar ook de sterfte als gevolg van fataal gebleken uitgestelde zorg en de normale sterfte.
De oversterfte in Nederland is inderdaad schrikbarend hoog, vergeleken met andere moderne europese landen (EU14: landen west Europa boven 5 miljoen inwoners) De EU14 met de hoogste oversterfte zijn: Spanje (25%), Italië (24%), het Verenigd Koningrijk (23%), Portugal (20%) en op de 5e plaats komt Nederland (19%). Oostenrijk heeft ook 19% oversterfte, maar minder oversterfte per 100.000 inwoners. Bij Nederland is de afwijking tussen het gerapporteerd aantal corona sterfgevallen ten opzichte van de oversterfte het hoogste van alle landen, een factor 1,5 volgens onderzoek op het open source onderzoeksplatform github. (2)
Het CBS houdt sinds enige tijd de gegevens van de pandemie bij: de oversterfte per week, met een uitsplitsing naar leeftijdsgroepen en ook specifiek de oversterfte onder Wlz-gebruikers (mensen met een zwakke gezondheid die in verpleeghuizen verblijven). Tot en met augustus 2021 berekent het CBS het aantal coronadoden 78% hoger dan gemeld bij de GGD. (3.1, 3.2)
De auteurs noemen verschillende denkbare oorzaken. We nemen ze door.
Wordt het aantal coronaslachtoffers wel goed geregistreerd? Nee, zie hiervoor.
Zouden de massavaccinaties er mee te maken kunnen hebben? Dat is niet ondenkbaar, maar dit speelt in de meeste landen. Het is een internationaal vraagstuk, dat grootschalig, langdurig en interdisciplinair onderzoek vergt waarvan (deel)resultaten pas in de loop van de tijd beschikbaar zullen komen in wetenschappelijke publicaties. Zo’n onderzoek op stel en sprong voor Nederland doen, waarbij onze dataverzameling niet goed op orde is, lijkt niet erg zinvol. Het is bekend dat de registraties van het RIVM en de GGD gebrekkig zijn. De NHS (Verenigd Koninkrijk) en Sundhedsstyrelsen (Denemarken) zijn internationaal toonaangevende leveranciers van onderzoeksdata.
Maar er is wel een sterk verband tussen de oversterfte en de uitgestelde zorg. De opmerking van de auteurs dat ‘tijdens de maand december, waarin opnieuw lockdownmaatregelen werden ingevoerd, de verwachting zou zijn dat de oversterfte juist afneemt’ is dan ook ronduit naïef. Immers, de zorg stond bijkans op codezwart!
Het is evident dat de capaciteit van de gezondheidszorg ontoereikend is gebleken. De zorgvraag, reguliere zorg èn pandemische zorg, is structureel te hoog voor de beschikbare capaciteit. Het aantal ziekenhuisbedden is in de afgelopen jaren afgenomen. (4) Het aantal IC-bedden is sinds het uitbreken van corona niet substantieel uitgebreid. (5) Het ziekteverzuim onder zorgpersoneel is historisch hoog (6), mede als gevolg van de opgelopen infecties die mede veroorzaakt zijn door onvoldoende beschikbare persoonlijke beschermingsmiddelen. (7) De vaccinaties zijn te laat gekomen. (8) Op de publieke gezondheidszorg van de GGD’en is de afgelopen jaren bezuinigd (Wpg). (9) Kabinetten hebben niets gedaan met waarschuwingen dat er epidemieën zouden gaan uitbreken. (10) Er is weinig zicht op de feitelijke verspreiding van het coronavirus door het land, er is geen viruscontrol (11). Code zwart is in de ziekenhuizen met kunst en vliegwerk ternauwernood voorkomen, terwijl in de andere delen van de zorg (1e lijn, thuiszorg enz.) misschien wel sprake is (geweest) van een ‘code zwart’. (12) En nu overspoelt omicron de zorg, die al uitgeput is.
Het ziekteverzuim onder werknemers in zorg en welzijn kwam in het eerste kwartaal van 2021 uit op 6,8 procent, het hoogste verzuimcijfer in een eerste kwartaal sinds 2002. In de branche verpleging, verzorging en thuiszorg was het verzuim met 8,2 procent het hoogst. – CBS 29/4/2022
Het onderzoek waar de Tweede Kamer om heeft gevraagd kan in elk geval al gedeeltelijk worden afgerond. Het geprivatiseerde en gedecentraliseerde, ‘efficiënte’ nederlandse zorgsysteem bleek niet opgewassen tegen corona.
Erratum 2 jan. 2022 – Om voor mij onbegrijpelijke reden is de weergave van The Economist d.d. 3/12/2021 in blauwe en rood precies verkeerd: de blauwe lijn is het aantal geregistreerde coronadoden, de rode lijn is het aantal gemeten besmettingen. Bijgaand de juiste weergave d.d. 2/1/2022:
Het aantal geregistreerde coronadoden (rood) en het aantal gemeten coronabesmettingen (blauw): 6 golven. Scaled to peak (2 x-assen). Het aantal besmettingen van de 6e golf is nog hoger dan hier weergegeven – net als bij de 1e golf. Bron: The Economist, 3 dec. 2021
1e – Nederland is het enige modern europese land met zes golven. Het bewijs dat het beleid niet effectief is.
2e – De zwakten van het marktgedreven zorgstelsel worden zichtbaar door de pandemie. Nu weer: de traagheid van de boostercampagne. De kwetsbaarheid van de 25 GGD-uitvoeringsorganisaties.
4e – Uiteenrafeling van de onderliggende complexiteit. Het hart van de zorg, de intrinsiek gedreven zorgverlening, bezwijkt. De overheid moet ingrijpen maar doet dit zonder samenhangend idee, zonder plan.
16/10, 9:00 uur – Wat het dashboard dus NIET in beeld brengt.
15/10, 12:15 uur – Retweets van oa. huisartsen, Likes van aantal zorgverleners en medici op LinkedIn
Na maanden werp ik weer eens een blik op het coronadashboard.nl nu de eerste tekenen van een 6e golf zich aandienen.
homepage coronadashboard.nl (14/10/2021)
Een paar dingen vallen me op.
Op de homepage staan Intensive care-opnames, Ziekenhuisopnames, de Vaccinatiegraad en direct daaronder de kaart van Nederland met risiconiveau’s. Die klik ik eerst aan, op de homepage kom ik nog terug:
Het aantal risiconiveau’s is veranderd
Het waren er vijf, toen waren het er vier, nu zijn er nog drie risiconiveau’s (NB: dit heb ik niet precies bijgehouden, ik schrijf vanuit het geheugen): (1) waakzaam, (2) zorgelijk en (3) ernstig. Waarom? Bestaat (4) zeer ernstig opeens niet meer? Het aanpassen van een van de belangrijkste referentiekaders, of ijkpunten, die een totaalbeeld geven van de omvang van de pandemie maakt een betekenisvolle vergelijking (analyse) in de tijd lastig, zo niet onmogelijk. Tenminste, als je overzichtsinformatie wilt geven aan het grote publiek, waar het dashboard toch voor bedoeld is. Het is inconsistent.
Het risiconiveau is: zorgelijk
Het risiconiveau geeft informatie over de druk op de zorg door patiënten met COVID-19. Er zijn drie risiconiveaus mogelijk: (…) Welk risiconiveau geldt, hangt af van het gemiddelde aantal ziekenhuisopnames en het gemiddelde aantal IC-opnames in 7 dagen.
Met andere woorden: de ernst van de pandemie wordt volledig bepaald o.b.v. de druk op de 2e lijnszorg. De spoedeisende hulp, de 1e lijn, de huisartsenzorg en alles daar omheen, de – om in deze terminologie te blijven – 0e lijn, de mantelzorg, de nazorg aan huis van mensen met long covid enz. , waar volgens velen die in de praktijk staan maar ook enkele hoogleraren nu sprake is van een #zorginfarct, het wordt allemaal buiten beschouwing gelaten. Is daar geen corona, dan?
Wat zegt dit?! Er is weinig fantasie voor nodig om dit ‘framing door de overheid’ te noemen en dit is nog mild uitgedrukt. Het coronadashboard is – helaas – verworden tot een advertorial van het coronabeleid.
Eerdere bijdrage aan het coronadashboard van de overheid (Position paper voor de Lessons Learned van minVWS)>
Positie in fictieve lijst van ca. 1750 blogs – alle skiprblogs vanaf 1 april 2015 (eigen bedenksel, met dank).
update 27/10/2019 – Kwaliteit Nederlandse zorg achteruit door marktwerking stijgt naar de 5e plaats en is nu de meest gelezen blog van de afgelopen 3 jaar!
NB De laatste paar jaren neemt het aantal lezers van blogs op skipr zeer sterk af. Enkele jaren geleden was 5000 views van een blog vrij normaal, nu is dat heel veel.
(1) Een patiëntgeoriënteerd zorgstelsel – “Een patiëntgeoriënteerd stelsel dat gebaseerd is op samenwerking tussen zorgprofessionals stelt de patiënt altijd centraal en kan een forse besparing opleveren van zo’n 2,5 miljard euro op jaarbasis…” Lees verder: Een patientgeorienteerd zorgstelsel
(2) Nederland heeft niet de beste zorg van Europa – “De Nederlandse gezondheidszorg zou excelleren door de combinatie van toegankelijkheid, kwaliteit en betaalbaarheid. Volgens de Euro Health Consumer Index, die politici en bestuurders steevast aanhalen als bewijs van onze toppositie, zou Nederland de beste gezondheidzorg van Europa hebben: het is niet waar…” Lees verder: Nederland heeft niet de beste zorg van Europa
(3) Pamflet voor de nieuwe GGZ – petitie vanuit de GGZ-sector (21 oktober 2015)
(4) AD Ziekenhuis top 100 – Herm Joosten (9 november 2016)
(5) Kwaliteit Nederlandse zorg achteruit door marktwerking – “De kwaliteit van de Nederlandse medische zorg gaat achteruit in vergelijking met die in de ons omringende landen. Hoe komt dat?…” Lees verder: Kwaliteit Nederlandse zorg achteruit door marktwerking
(6) Laten we handen ineen slaan voor de wondzorg – Jacques Oskam ( 8 maart 2016)
(7) Een betrouwbaarder lijst dan de AD Ziekenhuis Top100 – Herm Joosten (2 oktober 2017)
(8) Psychiater-uittocht uit de ggz: geef ze eens ongelijk – Manon Kleijweg (17 januari 2018)
(9) Patient empowerment is sleutel tot succes – “Iedereen die een antwoord wil op de vraag hoe goed het Nederlandse zorgstelsel nu eigenlijk is, kan ik het boek van Mark Britnell aanraden…” Lees verder: Patient empowerment is sleutel tot succes
(10) De tien randvoorwaarden van gereguleerde marktwerking – “In hoeverre wordt er nu voldaan wordt aan de tien randvoorwaarden van gereguleerde marktwerking? Een poging tot een objectieve beoordeling…” Lees verder: De tien randvoorwaarden van gereguleerde marktwerking
Europese toppositie van Nederlandse gezondheidszorg moet worden genuanceerd
Volgens politici en beleidsmakers is het Nederlandse gezondheidszorg een van de beste, zo niet hét beste zorgstelsel van Europa. Maar klopt dat wel? Hoe goed is onze zorg? Socioloog Gijs van Loef vergeleek allerlei indicatoren en nuanceerde die conclusie…
Gijs van Loef 